Wystawy stałe

Walgierz Udały – bardzo silny, bogaty i piękny – poślubił królewnę Heligundę i był to dopiero początek historii o miłości, zdradzie i karze, wspomnianej m.in. w „Krzyżakach” Henryka Sienkiewicza.

Jest to barwna historia o legendarnym pogańskim władcy Walgierzu Udałym. Cykl ilustracji inspirowany średniowiecznymi iluminacjami, nawiązuje do zapisanej w Kronice Wielkopolskiej (koniec XIII w.) legendy O Walterze i Helgundzie. Anonim autor Kroniki, wykorzystał motywy z lokalnego podania wiązanego z dworem Henryka Sandomierskiego (ok. 1130-1166), pierwszego władcy Księstwa Sandomierskiego rezydującego w Sandomierzu i Wiślicy. Walgierz Udały – bardzo silny, bogaty i piękny – poślubił królewnę Heligundę i był to dopiero początek historii o miłości, zdradzie i karze.

Wystawa prezentowana w przestrzeni foyer przed Salą Rycerską, przedstawia cykl 31 pięknie zdobionych ilustracji. Ekspozycję dopełniają obiekty archeologiczne z okresu XI - XIV w. m.in. Miecz z Zawichostu, Bełty kusz z Zamku sandomierskiego czy kopia denaru Bolesława IV Kędzierzawego z wizerunkiem Henryka Sandomierskiego.

Tzw. szachy sandomierskie zostały znalezione 9 października 1962 r. na Wzgórzu św. Jakuba. Odkrycia dokonano w ramach wykopalisk prowadzonych przez Instytut Historii Kultury Materialnej PAN (pod kierunkiem doktora Jerzego Gąssowskiego) na obszarze, gdzie znajdowało się centrum średniowiecznego Sandomierza do drugiej połowy XIII wieku (kiedy miasto zostało zniszczone przez dwa najazdy mongolskie). Jako czas powstania szachów sandomierskich przyjmuje się XII lub pierwszą połowę XIII wieku.

Szachy sandomierskie są niemal kompletnym zestawem bierek szachowych pochodzącym ze średniowiecza i z tego powodu odznaczają się szczególną wartością historyczną. Sandomierskie bierki należą do najmniejszych spośród średniowiecznych szachów znalezionych dotąd w Polsce. Ich niewielkie rozmiary (najwyższe mają tylko 2,5 cm) mogą być tłumaczone dwojako. Po pierwsze, szachy sandomierskie mogły służyć do podróży. Po drugie, być może nie mogły być większe ze względu na specyfikę materiału. Część bierek jest wykonana z poroża (zapewne jelenia), natomiast reszta prawdopodobnie z kości jakiegoś dużego ssaka. Konkretne miejsce wykonania szachów sandomierskich nie jest znane, choć wydają się być dziełem italskiego rzemieślnika. Sugeruje to ich charakterystyczny, geometryczny i abstrakcyjny styl.

Wystawa „Korona sandomierska” w przestrzeni baszty gotyckiej Zamku Królewskiego w Sandomierzu prezentuje doskonałą kopię korony hełmowej, odnalezionej w 1910 roku w ogrodzie przy dawnym klasztorze Panien Benedyktynek w Sandomierzu. Pod korzeniami starej lipy odnaleziono hełm z trójkątną zasłoną ochronną, a w nim cztery części korony wraz ze szpilami. Nieopodal natrafiono na dwa groty oszczepów. W chwili odnalezienia skarbu Polska była pod zaborami, dlatego o odkryciu wiedziało tylko nieliczne grono wyższych dostojników kościelnych z biskupem Marianem Józefem Ryxem. Korona przez pewien czas przechowywana była w domu sióstr Chodakowskich, córek słynnego sandomierskiego lekarza Leona, właścicielek księgarni (na obecnej ul. Sokolnickiego). W 1911 r. korona, hełm i groty oszczepów w tajemnicy przed zaborcami zostały przewiezione do Skarbca Katedry Wawelskiej. Do dzisiaj przechowywane są w Muzeum Katedralnym imienia Jana Pawła II na Wawelu w Krakowie.

Mieszcząca się na  parterze Zamku wystawa etnograficzna pt. Dawna wieś sandomierska”, prezentuje wybrane aspekty kultury ludowej - duchowej i materialnej dawnych mieszkańców Ziemi Sandomierskiej tj. Sandomierzaków zamieszkujących głównie żyzne, lessowe ziemie położone po lewej stronie Wisły oraz Lasowiaków z pobliskiej Puszczy Sandomierskiej. Ramy chronologiczne wyznaczone przez zgromadzone obiekty zabytkowe, obejmują okres od XIX wieku po lata 80-te ubiegłego stulecia. Obok eksponatów o tematyce sakralnej, wyeksponowano zabytki w dużej mierze odzwierciedlające podstawowe, rolniczo – hodowlane zajęcia dawnej społeczności wiejskiej oraz dawne rzemiosła: garncarstwo, stolarstwo, ciesielstwo. Udostępnione do zwiedzania eksponaty ukazują niewielką część z posiadanych przez muzeum zbiorów etnograficznych, skrzętnie gromadzonych od 1921 roku tj. od chwili powstania placówki. Wystawa stanowi doskonałą konfrontację rzeczywistości z przeszłością, ukazuje bogatą spuściznę po naszych przodkach.

Na parterze Zamku jest prezentowana ekspozycja pt. "Ciemne ścieżki", poświęcona Jarosławowi Iwaszkiewiczowi - jednemu z mistrzów literatury polskiej XX w. Wystawa zarysowuje sylwetkę i twórczość autora "Lata 1932", wyraźnie akcentując biograficzne i literackie związki Iwaszkiewicza z Sandomierzem. Sandomierz był dla pisarza miastem łączącym swą urodą architektury i przyrody dwie ważne przestrzenie kulturowe: zachodnią, którą znał i kochał, ze wschodnią, ukraińską, skąd pochodził i do której tęsknił. Liczne zdjęcia ukazują pisarza w przestrzeni miasta, jakże innego niż obecne. Istotnym dopełnieniem owego obrazu są rękopisy oraz książki związane z naszym miastem. Wystawę wzbogacają meble oraz pamiątki po pisarzu. Nad głowami zwiedzających rozpościera sie gwiaździste niebo, które wraz z odpowiednimi poetyckimi cytatami, kieruje nasze myśli ku zagadkom i niewiadomym ludzkiego życia.

Jerzy Krzemiński

Wystawa w piwnicach sandomierskiego Zamku, nosząca tytuł Ziemia Sandomierska w pradziejach i wczesnym średniowieczu, umożliwia nam fascynującą wędrówkę w zamierzchłą, bogatą przeszłość regionu sandomierskiego. Ziemie te nazywane są archeologicznym rajem ze względu na ilość i różnorodność stanowisk archeologicznych. Kwitło tu zwłaszcza osadnictwo neolityczne dzięki istnieniu dogodnych warunków naturalnych do gospodarki rolniczej i hodowli typu pasterskiego. Ludność młodszej epoki kamienia przyciągały urodzajne gleby wykształcone na lessach oraz surowce naturalne, m.in. krzemienie: świeciechowski, czekoladowy, pasiasty i inne. Ich złoża znajdują na północ od Gór Świętokrzyskich po Wisłę.

Prezentowane na ekspozycji zabytki pochodzą zarówno z dawnych osad, jak i z cmentarzysk. Są też znaleziska luźne, odnalezione przypadkowo, niektóre przed wielu laty. Eksponaty zostały ułożone w porządku chronologicznym, począwszy od starszej epoki kamienia zwanej paleolitem przez neolit, epokę brązu, żelaza po wczesne średniowiecze.

Sandomierz to jedyne miejsce w Polsce i na świecie, w którym gromadzi się krzemień pasiasty w biżuterii i małych formach złotniczych. Kolekcja dzieł zainspirowanych krzemieniem - miejscowym, geologicznym unikatem o niepowtarzalnym usłojeniu z piękną zawiłością linii i zadziwiającym bogactwie szlachetnej, niemal monochromatycznej palety barw - tworzona jest w Muzeum Okręgowym w Sandomierzu od 2000 roku, to jest od momentu, kiedy zaistniały Sandomierskie Warsztaty Złotnicze „Krzemień pasiasty – kamień optymizmu”. W efekcie zajęć warsztatowych pozyskiwana jest do zbiorów zarówno unikatowa biżuteria miejscowych twórców jak i wybitnych polskich artystów zajmujących się sztuką srebra, a zarazem chętnych do twórczych eksperymentów z krzemieniem. Muzealna kolekcja ma charakter otwarty, systematycznie wzbogacany nowymi nabytkami. Podobnie otwarty i zmienny kształt ma stała wystawa w renesansowo-barokowej piwnicy Zamku (od 2004). W każdym nowym układzie retrospektywnej ekspozycji dzieł, znajdziemy przykłady klasycznej biżuterii, jak i małe formy rzeźbiarskie, obiekty i instalacje, przyciągające zarówno zwolenników form tradycyjnych i użytkowych, jak i preferujących formy pozautylitarne. Wystawa to szeroki przegląd form, stylów autorskich i tendencji zdobniczych panujących we współczesnej sztuce złotniczej na przestrzeni pierwszej dekady XXI wieku. Możemy podziwiać na niej liczne prace Cezarego Łutowicza („odkrywcy” krzemienia pasiastego do zastosowań jubilerskich, Sandomierz), Ryszardy i Tomasza Krzesimowskich (Sandomierz), Mariusza Pajączkowskiego (Warszawa), Mariusza Gliwińskiego (Sopot), Barbary i Andrzeja Bielaków (Kraków), Andrzeja Pacaka (Londyn), prof. Andrzeja Szadkowskiego (ASP Łódź), prof. Andrzeja Bossa (ASP Łódź), dr Jarosława Kolca (ASP Łódź) .... i wielu innych znakomitych autorów z długiej listy uczestników Sandomierskich Warsztatów Złotniczych.

Tylko w Sandomierzu można zobaczyć jedyny na świecie krzemień „kraciasty”, najstarsze „ jurajskie fotografie” Sandomierszczyzny i niezwykłą bransoletę z perłą drewnianą. Tylko tu można się naocznie przekonać, jak wielkie koło zatoczyła historia krzemienia – od momentu powstania prehistorycznej siekierki, przez tysiące lat „niebytu” , aż do powrotu w 2. poł. XX w. w nowej dekoracyjnej funkcji.

Serdecznie zapraszamy !

Bożena E. Wódz

Od maja 2011r. w Muzeum Okręgowym w Sandomierzu można oglądać nową stałą ekspozycję  pt.

„LAPIDARIUM. Fragmenty detali architektonicznych z renesansowego Zamku Królewskiego w Sandomierzu. Warsztat Benedykta Sandomierzanina”.

Opracowanie merytoryczne wystawy: Bożena Ewa Wódz

Projekt wystawy: Bogumiła Gancarz

Od czerwca 2008r. w Muzeum Okręgowym w Sandomierzu można oglądać nową stałą ekspozycję historyczną pt. „Dzieje zamku sandomierskiego”. Na wystawie historia zamku od wczesnego średniowiecza, aż do czasów współczesnych. pokazana została poprzez zmiany jakie w nim następowały w wyniku funkcji pełnionych w poszczególnych epokach. Wczesnośredniowieczny gród książęcy zmienił się w typowy średniowieczny zamek królewski, który w XVI w. przekształcił się w renesansową rezydencję. W następnych stuleciach funkcjonował jako ośrodek grodowego starostwa i budynek użyteczności publicznej, a po przebudowaniu w XIX w. umieszczono w nim sąd i więzienie. Obecnie jest siedzibą Muzeum Okręgowego w Sandomierzu. Na wystawie zwracają uwagę zabytki ściśle związane z historią zamku, są to przede wszystkim: elementy kamieniarki okiennej z okresu budowli gotyckiej i renesansowej, kafle z pieców zamkowych z XVII w. oraz działo oktawa kartauny z „potopu” szwedzkiego znalezione w 1996r. w czasie prac stabilizujących na wzgórzu zamkowym.

Barokowa kuchnia, zwana Kuchnią Królewską, została urządzona w trakcie przebudowy zamku za czasów króla Jana III Sobieskiego, w latach 1680 - 1688. Jest to sala na planie prostokąta, sklepiona kolebką, z czterema głębokimi wnękami okiennymi oraz trzema niszami w ścianie wschodniej. Jej środek zajmują filary komina, ustawione w kwadrat i otaczające dawne palenisko z okapem, wybudowane w 1789 roku. W okresie funkcjonowania w zamku więzienia, około 1915 roku mieściła się tu kaplica. Po likwidacji więzienia w 1959 roku, a później wieloletnim remoncie, zamek przejęło Muzeum Okręgowe przeznaczając to wnętrze na stałą ekspozycję rzemiosła artystycznego.