Maria Niedzielska (1876-1947)
Obraz "Widok dworku w Mokoszynie"
Datowanie: 1918
Technikamalowany farbą olejną na tekturze
Wymiary: wys. 45.5 cm, szer. 49.5 cm; z ramą: wys. 56.3 cm, szer. 63 cm

Muzeum Zamkowe w Sandomierzu
Nr inw.: MZS/S/2608

Wracając wspomnieniami do niedawno zamkniętej wystawy czasowej „Janusz Kamocki – Sandomierzanin, patriota, etnograf”, której finisaż odbył się 20 stycznia 2024 r. w Muzeum Zamkowym w Sandomierzu jako zabytek tygodnia przedstawiam obraz autorstwa Marii Niedzielskiej pt. Widok dworku w Mokoszynie, z 1918 r. Obraz wykonany został w technice olejnej na tekturze. Przedstawia dawny dworek należący do rodu Kamockich, herbu Jelita. Historia tej rodziny w Mokoszynie zaczyna się w okresie Powstania Styczniowego, kiedy Włodzimierz Saryusz-Kamocki - komendant poczty powstańczej powiatu piotrkowskiego – przenosi się na ziemię sandomierską, kupuje Podgaje, Gerlachów i Jaroszówkę oraz uzyskuje dzierżawę Mokoszyna i Sudołu, jako dóbr donacyjnych, na warunkach tzw. dzierżawy wieczystej, czyli na 99 lat – do 1964 r.

Uznając, że to Mokoszyn jest najlepszym miejscem do zamieszkania, buduje tam dwór, w którym bierze ślub ze swoją kuzynką Joanną Kamocką i tam rodzą się ich dzieci. Po śmierci rodziców dzierżawę w Mokoszynie otrzymuje najstarszy syn Witold Gabriel (ur. 1869), który wraz z żoną Heleną Popławską, herbu Jastrzębiec (ur. 1873) osiada w dworku w 1899 r. Powolny upadek gospodarczy majątku przyniosły lata I wojny światowej. Po wojnie samorząd powiatu sandomierskiego widzi w dworku możliwość zorganizowania szkoły gospodarstwa wiejskiego. Dzierżawa Mokoszyna zostaje wypowiedziana przed terminem, a Kamoccy przenoszą się do Podgaja. Ich spadkobierczynią miała zostać córka – Elżbieta Maria, zwana Halszką (ur. 1902).

Na pierwszym planie obrazu Marii Niedzielskiej ukazany został dziedziniec frontowy dworu w Mokoszynie z szerokim trawnikiem i umieszczonym bliżej dworku gazonem, obsadzonym kwiatami. Sam dworek przedstawiony został nieco w oddali, jakby w tle. Widzimy budynek na rzucie prostokąta, murowany, parterowy, ukazany od fasady o symetrycznym, osiowym układzie. Jej punkt centralny stanowi umieszczony na osi środkowej wydatny, dwukondygnacyjny ganek, zamknięty trójkątnym szczytem, do którego prowadzą schody, ujęte niską balustradą w formie niskiego murku. Zaznaczono wejście – półkoliście zamknięte drzwi, obramione wąskim portalem, flankowane przez wysokie, kwaterowe okna. Wokół dworku roślinność: drzewa, krzewy i kwiaty, porastające również jego mury. Górny, wąski pas kompozycji zajmuje rozbielone, błękitne niebo zasnute gęstymi chmurami. Obraz utrzymany jest w szerokiej gamie barwnej, czystych, intensywnych, żywych kolorów, z przewagę zieleni, błękitu, brązów i żółci, przełamanych plamkami intensywnej czerwieni, niebieskiego i różowego. Artystka posłużyła się grą światłocienia. Oświetlony jest pierwszy plan, fasada dworku, poza partiami zacienionymi przez szeroki okap dachu. W cieniu pogrążone są drzewa z prawej strony, rzucające głębokie cienie na trawnik oraz drzewa parkowe w tle. Wyraźnie widoczny jest dukt pędzla, podkreślający charakter poszczególnych elementów kompozycji. Całość może sprawiać wrażenie nieco szkicowego ujęcia przedstawionego pejzażu. W prawym, dolnym rogu sygnatura: "M.N./1918", powtórzona na odwrocie pracy odręcznym, autorskim podpisem: „M. NIEDZIELSKA/1918”, umieszczonym z lewej strony, przy górnej krawędzi obrazu. Na odwrocie również zobaczyć możemy wyraz artystycznych wizji malarki. Przy lewej krawędzi tektury naszkicowany, schematyczny zarys męskiej sylwetki przywodzący na myśl wygląd i umundurowanie polskiego legionisty. W szkicu uwagę zwraca mocno wydłużona i wysmuklona sylwetka, a na twarzy rzucający się w oczy duży, czarny wąs.

Maria Niedzielska (1876-1947)

Była malarką, należała do Związku Artystek Polskich oraz do Związku Zawodowego Artystów Plastyków.

Naukę malarstwa i rysunku rozpoczęła w Kijowie w filii Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. Po przyjeździe do Krakowa kontynuowała studia na tamtejszej Szkole Sztuk Pięknych dla Kobiet Toli Certowiczówny. Kolejnym etapem jej edukacji artystycznej była prywatna szkoła Szymona Holóssy’ego w Monachium i Academie Colarossi w Paryżu. Po powrocie do kraju uczęszczała do Warszawy na prywatne lekcje do pracowni Konrada Krzyżanowskiego. Czyniła starania, aby kobiety dopuszczone zostały do nauki w Akademiach. W listopadzie 1900 r. razem z innymi uczennicami malarstwa: Niną Bobieńską, Emilią de Laveaux Karcz (Karczowa), Wandą Nusbaum, Marią Czajkowską, Jadwigą Malinowską (Gałęzowska), Celiną Wiśniewską i Emilią Maury-Cybulską napisała petycję z prośbą o dopuszczenie kobiet do studiów w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie w charakterze wolnych słuchaczek. W 1908 r. otworzyła w Krakowie przy ówczesnej ulicy Szpitalnej 17 Szkołę Sztuk Pięknych dla Kobiet, która funkcjonowała aż do jej śmierci w 1947 r. Pochowana została na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Opracowała: Renata Grzebuła

fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Muzeum Fotografii w Krakowie (domena publiczna)

• Czasopismo „Kraj” (nr 24), 1900, s. 15.
• Dzimira-Zarzycka Karolina, Róż, zieleń i trochę słońca "Wiosna" Marii Niedzielskiej z Muzeum Narodowego we Wrocławiu, https://www.historiaposzukaj.pl/wiedza,obrazy,1571,obraz_wiosna_marii_niedzielskiej_z_muzeum_narodowego_we_wroclawiu.html, dostęp 12.02.2024 r.
• Kamocki Janusz, Kamoccy herbu Jelita na Ziemi Sandomierskiej, „Zeszyty Sandomierskie”, nr 15/czerwiec 2002, s. 62-64.
• Kamocki Janusz starszy, https://zbiory.mufo.krakow.pl/artist/kamocki-janusz-starszy/, dostęp 14.02.2024 r.
• Kras Janina, Maria Niedzielska [w:] Polski Słownik Biograficzny, PAN, t. XXII/4, s. 745–746.
• Krawczyński Dionizy, Zapomniany dwór i „cudowna broń Hitlera”, https://radiokielce.pl/902116/zapomniany-dwor-i-cudowna-bron-hitlera-podcast-158728/, dostęp 14.02.2024 r.
• Maria Niedzielska, https://mnwr.pl/maria-niedzielska/, dostęp: 12.02.2024 r.
• Niedzielska Maria [w:] Słownik Artystów Polskich i Obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.), t. VI, PAN, Warszawa 1998, s. 56.
• Ręgorowicz Ludwik, Dzieje krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, Lwów 1928, s. 116, 224.
• Sikora Aleksandra, Szkoły artystyczne dla kobiet w Krakowie (1868–1914), praca licencjacka pod kierunkiem dr hab. Marka Zgórniaka, prof. UJ, Kraków 2017.
• Szkoła Sztuk Pięknych dla Kobiet Marii Niedzielskiej (1908-1947), https://malopolska.szlaki.pttk.pl/3541-pttk-malopolska-szkola-sztuk-pieknych-dla-kobiet-marii-niedzielskiej-1908-1947, dostęp 12.02.2024 r.
• W. H., Kronika artystyczna, Wystawy Warszawskie, „Tygodnik Ilustrowany” (nr 22), 30 maja 1925, s. 431.
• Zapiski [w:] Kroniki miasta Poznania, Majkowski Hilary, Rocznik XVI, 1938 (nr 2), s. 209.