Wracamy wspomnieniem do spotkania, które odbyło się 31 stycznia w baszcie gotyckiej Zamku Królewskiego w Sandomierzu – pierwszego spotkania w ramach projektu „Styki Kultury – Kultury Styki” w Muzeum Okręgowym w Sandomierzu. Naszym gościem była Pani Agnieszka Stempin z Muzeum Archeologicznego w Poznaniu, która od kilku lat współprowadzi badania nad średniowiecznym zestawem bierek szachowych, zwanym powszechnie Szachami Sandomierskimi, odnalezionym w 1962 r. na terenie Wzgórza Świętojakubskiego w Sandomierzu. Zdaniem Agnieszki Stempin „najnowsze ustalenia pokazują, że Szachy Sandomierskie są XIII-wieczne, pochodzą z pierwszej połowy XIII wieku. Badania archeologiczne, które prowadziliśmy z Panem dr. hab. Markiem Florkiem w roku 2014 i 2015 doprowadziły do nowych ustaleń, były to badania weryfikacyjne.
Ustaliliśmy, że na Wzgórzu Świętego Jakuba, tam gdzie ponad 50 lat temu wykopano szachy nie znajdowała się zwykła chata, jak wszyscy do tej pory sądzili, ale znacznie bogatsze domostwo. Opracowywanie materiałów badań jeszcze się nie zakończyło, dlatego nie wiemy jeszcze dokładnie, czy był to dwór, czy może karczma. Znalezione na miejscu zabytki poświadczają niezwykłość obiektu, dlatego obecność szachów nie dziwi w takim miejscu. Szachy są wykonane w stylu arabskim, abstrakcyjnym. Ktoś, kto je wykonał zrobił to perfekcyjnie, doskonale znając aktualne, najnowocześniejsze trendy europejskie. W związku z tym przypuszczam, że zostały wykonane w specjalistycznej pracowni. To, że są wykonane z poroża jelenia wcale nie oznacza, że są miejscowe. W tamtym okresie szachy z poroża wykonywano w różnych miejscach, głównie właściwie wykonywano je z poroża, a te szachy, które znamy z wielkich kolekcji – szachy z kości słoniowej czy kryształu górskiego – są to sporadyczne wyjątki, o których kiedyś myślano jako o normie, a po wielu latach okazało się, że tak naprawdę większość ludzi grała wtedy w szachy albo z kości lub poroża, albo z drewna”.
Dotychczas Szachy Sandomierskie pozostawały w depozycie. Dzięki wsparciu prof. Andrzeja Buko oraz zrozumieniu prof. Jerzego Maika, Dyrektora Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie udało się pozyskać ten unikatowy zestaw bierek szachowych na własność do Muzeum, gdzie niebawem znajdą miejsce w przestrzeni ekspozycyjnej wystawy „Nabytki Muzealne 2017-2018 – Muzeum Okręgowe w Sandomierzu”.
