Datowanie: poł. XX w.

Miejscowość: Sandomierz

Makatka

Nr inw.: MS-1441/e

Materiał: płótno białe, nitka (podszycie brzegów tkaniny), mulina kolorowa (wyszycia)

Wymiary: 88 x 72 cm

Dar otrzymany w 2008 r.

Makata dekoracyjna „Smacznego”– przy centralnie usytuowanym stole zastawionym dużą ilością owoców widzimy dwie stojące postacie: kobietę trzymającą w rękach tacę ze smakołykami oraz zadumanego mężczyznę. Nad stołem wyhaftowany napis „Smacznego”. Scenkę rodzajową zamyka trójstronna dekoracja złożona z motywu roślinnego i geometrycznego. Haft ręczny został wykonany ściegiem sznureczkowym. Do wyszycia kompozycji użyto granatowej i jasnoniebieskiej muliny. W narożnikach makatki pojedyncze dziurki i rdzawe plamki – ślady po gwoździach mocujących. Makatkę podarowała do muzeum jedna z naszych koleżanek.

Makatka – niewielka tkanina dekoracyjna przeznaczona do zawieszania na ścianach. Była popularnym elementem wyposażenia wielu kuchni europejskich, początkowo mieszczańskich, następnie i wiejskich. Makatki przywędrowały do Polski najprawdopodobniej z Niemiec na przełomie XIX/XX w. Do lat sześćdziesiątych minionego stulecia stanowiły nieodzowny element upiększający każdej kuchni. Ozdobnie haftowane tkaniny spełniały funkcję dekoracyjną a zarazem ochronną – zabezpieczały powierzchnię przed zabrudzeniem. Zawieszano je nad stołami, szafkami, nad wiadrami z wodą, w kącikach higienicznych, w pobliżu pieca lub kuchni kaflowej. Najstarsze makatki były ręcznie haftowane przez kobiety. W przeważającej mierze zawierały kompozycje o tematyce świeckiej, rzadziej religijnej, wzbogacone o sentencje określające przyjęte wzorce zachowań, przysłowia, życzenia, pozdrowienia, modlitwy np.: Kto rano wstaje temu Pan Bóg daje; Gość w dom Bóg w dom; Gdzie kucharek sześć, tam nie ma co jeść; Dobra żona tym się chlubi, że gotuje, co mąż lubi; Świeża woda zdrowia doda; Myj się zimną wodą, będziesz piękną i młodą; Smacznego; Pobłogosław Boże; Miłość i zgoda, to domu ozdoba; Czym chata bogata tym rada.

Najczęściej powtarzającymi się tematami na makatkach były scenki z dnia codziennego, wzbogacone kompozycjami roślinnymi, geometrycznymi czy zwierzęcymi. Wyszywane motywy występowały głównie w kolorze niebieskim lub czerwonym. Z biegiem lat makatki stały się wnętrzarskim kiczem i odeszły do lamusa. Część z nich uległa całkowitemu ziszczeniu, niektórymi zaopiekowali się prywatni kolekcjonerzy, pasjonaci kultury ludowej, muzealnicy.

Opracowała: Iwona Łukawska

Fot. Marek Banaczek; cyfrowa obróbka zdjęcia - Bogumiła Szlęk-Gancarz